Winkelkarretjes, waarden en waarneembaar gedrag

Ineens zien we hoe waarden werken!

‘Zet om 8.30 uur je laptop aan en log in voor je eerste les.’ ‘Houd anderhalve meter afstand.’ ‘Zet je microfoontje aan als je spreekt tijdens een Teams bijeenkomst.’ Ineens, zonder dat we ons er misschien bewust van zijn, worden we omringd door heldere, positief geformuleerde gedragsverwachtingen. We maken er zelfs plaatjes bij, icoontjes. En we doen er bijna allemaal aan mee en zijn zelfs bereid elkaar waar nodig te corrigeren. Omdat we weten waarom we het doen: voor onze veiligheid en uit respect voor elkaar. Kernwaarden waar we in deze tijd ineens ‘U’ tegen zeggen.

Elke school heeft ze natuurlijk: kernwaarden of –woorden. Vaak staan ze veilig geparkeerd in de studiegids en een enkele keer prijken ze op de gevel. In de hectiek van alledag en met de nadruk op prestaties schuift het verfrissen van onze pedagogische voedingsbronnen snel naar de achtergrond. Laat staan dat we er aan toekomen om ze te vertalen naar positief geformuleerde en door iedereen gedragen  gedragsverwachtingen. Terwijl nu ineens blijkt dat we niet meer uit kunnen gaan van de gedachte ‘dat iedereen toch wel weet hoe gewenst gedrag eruit ziet’. Dat zou een beetje dom zijn; gevaarlijk zelfs.

‘Schijf van vijf’

Wat we als samenleving nu praktiseren is wat we in het onderwijs een ‘pedagogische schijf van vijf noemen’. Een hulpmiddel om leerlingen en studenten te helpen groeien in de bedoeling van onderwijs: mens worden en ‘in relatie  elkaar’. Dit naast het doel gekwalificeerd van school te gaan. Juist het werken vanuit gezamenlijke waarden versterkt de school als gemeenschap, waarin iedere leerling en collega gezien wordt, gekend en misschien zelfs wel geliefd. Waarin ook de ouders betrokken worden. Scholen die werken aan een positief leef- en leerklimaat met behulp van de methodieken van Positive Behavior Support (PBS) zullen dit zeker herkennen.

School en supermarkt

Een vergelijking tussen de school en een willekeurige supermarkt kan deze principes als volgt duidelijk maken:

Je start als school met het (her)formuleren van heldere verwachtingen op basis van je gezamenlijke kernwaarden, waar iedereen op school bij betrokken wordt.

1. “Neem een winkelkarretje alstublieft en houdt afstand voor uw en onze veiligheid.”
   Vervolgens maak je er werk van om ze te communiceren, te visualiseren en op maat per leeftijd aan te leren. Werk hierin vooral samen met de kinderen, leerlingen of studenten.
2. Regelmatig worden we vanuit de luidsprekers en via posters in de winkel gewezen op de gewenste anderhalve meter afstand en het bijbehorende gedrag.
   Waar je ook maar ziet dat leerlingen dit gewenste gedrag vertonen, bekrachtig je dit door middel van een compliment en zo nodig een verdere aanmoediging.
3. ”Fijn dat u heeft meegewerkt, wilt u zo vriendelijk zijn om met pinpas of telefoon te betalen?”
   Licht ongewenst gedrag houd je zo klein mogelijk, bijvoorbeeld door de leerling persoonlijk aan te spreken en hem of haar te herinneren aan de gezamenlijke afspraak. Vaak helpt dat al.
4. ”Meneer, ik zie dat u haast heeft, maar wilt u toch de anderhalve meter afstand bewaren?”
   Formuleer en hanteer duidelijke consequenties voor onacceptabel gedrag en biedt hulp aan voor herstel, gericht op verbetering van gedrag en daarmee ook de leerprestaties.
5. Het groepje jongeren dat door de winkel struint en alle afstandsregels overschrijdt, wordt dringend (dwingend) gezegd de winkel te verlaten. Indien mogelijk mag er één terugkeren om de boodschappen alsnog te doen. Desnoods wordt de politie ingeschakeld.

Het inzetten van deze ‘schijf van 5’ behoeft natuurlijk inbedding in een bredere pedagogische benadering van het schoolklimaat, waarin preventie voorop staat en maatwerk is vereist. Dat geldt ook voor de leerlingen met gedragsproblematiek die om wat voor reden dan ook extra gedragsondersteuning nodig hebben. Werken met PBS leidt in de meeste gevallen tot een afnemend aantal incidenten en daarmee tot een veiligere school, waar het goed leven en werken is met elkaar. Tegelijk is PBS niet de zoveelste schoolvernieuwing; uitgangspunt is aan te sluiten bij wat al goed is en open te staan voor wat stap voor stap beter en mogelijk positiever kan op school.

Na de crisis

Omdat we als scholen nauw verweven zijn met de samenleving biedt een crisis soms nieuwe en nuttige inzichten. Of een verlangen om, nu veel scholen de digitale didactische mores wat op orde lijken te hebben, hernieuwd na te denken over het waarom en waartoe van onderwijs. Net als met de bestrijding van het coronavirus gaat het hierbij niet om een sprint, maar om een marathon.

Bestuurders en directieleden uit het po, vo en mbo die hierin geïnteresseerd zijn en geloven in de kracht van een lange adem kunnen contact opnemen met Pim Kalkman, PBS-coach en meedenker inspirerend onderwijs bij Verus via pkalkman@verus.nl.