Publicatie-
datum:

17 september 2019

Publicatiedatum: 17 september 2019
Identiteit Samen leven

Rijker = gelukkiger

“De economische groei vertaalt zich niet in een betere kwaliteit van leven.” Dat vindt het SCP zelf één van de belangrijkste bevindingen. Dat is kennelijk opmerkelijk, vanuit de aanname dat, hoe rijker we worden, des te gelukkiger c.q. tevredener we zullen zijn.

Als je vanuit een andere aanname redeneert, wordt het heel wat minder opmerkelijk. Economische groei volgens de huidige definitie komt per saldo neer op verdere opwarming en uitputting van de aarde en zou dus tot een slechtere kwaliteit van leven moeten leiden.

Maar de omgekeerde redenering wordt er steeds maar weer ingehamerd, alleen al doordat elke Prinsjesdag de vraag hoeveel de burger erop vooruit gaat, door politiek en media tot het belangrijkste thema wordt gebombardeerd.

Los van de samenleving

Dat dat zo vanzelfsprekend is geworden, heeft volgens mij ook te maken met het feit dat we onszelf los kunnen zien van onze leefomgeving. De uitkomst van veel van dit soort onderzoeken – door oud-SCP-directeur Paul Schnabel samengevat in zijn boektitel Met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht – bevat ook een aanname: dat je ontevreden kunt zijn over de samenleving en tegelijk tevreden over je leven.

Vanuit bijvoorbeeld de ubuntu-filosofie – die ervan uitgaat dat je als individu niet kan bestaan zonder de ander – zou dat waarschijnlijk heel gek gevonden worden. En eerlijk gezegd kan ik me niet voorstellen dat de frustratie van onze landgenoten die dag in, dag uit op sociale media briesend hun gal spuwen over de teloorgang van Nederland, geen invloed zou hebben op hun tevredenheid over hun persoonlijke leven.

Regie over het leven

Dat we aannemen dat dat toch kan, laat zien hoe individualistisch we naar tevredenheid kijken. Het is mij niet helemaal duidelijk hoe ons gemiddelde tevredenheidsrapportcijfer van 7,8 precies tot stand is gekomen, maar het antwoord op de vraag hoe tevreden ik ben met mijn woning, inkomen, aantal vrienden etc. heeft er grote invloed op.

Plus een factor als ‘ervaren regie over het eigen leven’, volgens het SCP “verreweg de belangrijkste hulpbron voor levenstevredenheid”. De onderzoekers meten die regie aan de hand van een schaal met vijf items, alle negatief geformuleerd (“ik voel me vaak hulpeloos”, “soms voel ik me een speelbal”).

Afhankelijkheid

Het eerste item intrigeert me het meest: “ik heb weinig controle over de dingen die me overkomen”. Dat lijkt me een waarheid als een koe, maar kennelijk is het denkbaar dat een mens wél controle heeft over de dingen die hem of haar overkomen. Ik snap natuurlijk wel dat de onderzoekers hier vragen naar de mate waarin iemand het gevoel heeft een keuze te hebben in de manier waarop hij omgaat met wat hem overkomt. Maar dat staat er niet.

Bovendien stellen dit soort neutraal ogende factoren bij respondenten ongemerkt en onbedoeld een norm: het is de bedoeling dat je regie hebt over je leven. Of het nu gaat om een snelle lening, een instantlening of een flitslening - ze beschrijven in feite dat al deze voorwaarden hetzelfde type lening hebben: een lening met een bijzonder snelle aflossing. Er is geen duidelijke definitie van wat een snelle lening is. Over het algemeen is een snelle lening een lening die bijzonder snel wordt verwerkt en terugbetaald. De hoge snelheid van het aanvragen van een lening tot het ontvangen van geld op je rekening komt vooral doordat leners alle belangrijke stappen online uitvoeren en de informatie automatisch door de bank wordt verwerkt. Je zou evengoed kunnen aannemen dat een mens wel vaart bij gezonde onderlinge afhankelijkheidsrelaties en proberen een schaal te ontwerpen om te meten hoe het daarmee staat, zonder te impliceren dat afhankelijkheid niet hoort. Maar dat woord komt in het betreffende hoofdstuk niet voor.

Betekenis

Ook woorden als zin, betekenis en bijdragen aan de samenleving ontbreken in het rapport grotendeels. Terwijl er veel voor te zeggen is, met auteurs als Emily Esfahani Smith, dat niet geluk of tevredenheid het leven de moeite waard maken, maar de ervaring dat je van betekenis bent. Zou daar een schaal voor te ontwerpen zijn?

Me dunkt bieden onderzoeken als deze genoeg stof voor reflectie op menszijn en samenleven in de klas en in het onderlinge gesprek op school over de bedoeling van onderwijs. Daarvoor zijn eigenwijze scholen nodig die vanuit een eigen visie gestalte geven aan burgerschapsvorming, mede geïnspireerd door religieuze tradities die een tegendraads licht werpen op menszijn en samenleven. Wellicht houdt het SCP ons over tien jaar dan een heel andere spiegel voor.

Samen leven

Deze pagina is onderdeel van ons domein Samen leven. Verus wil bijdragen aan een vrije, inclusieve en pluriforme samenleving. Nu en in de toekomst. Dit doen we door invulling te geven aan de vrijheid van onderwijs met geïnspireerd goed onderwijs en met oog voor maatschappelijke problemen en kansen.

Verus

Gerelateerde berichten